PGS.TS Nguyễn Văn Huy - nguyên Giám đốc Bảo tàng Dân tộc học cùng các thành viên trong BTC tuyển chọn các hiện vật trưng bày trong triển lãm. Ảnh Dân trí
Cũng như bao làng quê khác, Lai Xá có nhiều người con đã nằm lại vĩnh viễn nơi chiến trường trong cả hai cuộc kháng chiến, lẫn trong chiến tranh biên giới Tây Nam và phía Bắc. “Ký ức về liệt sĩ làng Lai” của Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá là một hoạt động tưởng nhớ và bày tỏ lòng biết ơn những người đã hy sinh xương máu vì nền độc lập của Tổ quốc khi tháng 7 đến.
Lần đầu tiên, một triển lãm về liệt sĩ không kể nhiều về chiến công của người đã mất mà kể về sự day dứt của người còn sống khi ký ức về người thân ngày một nhạt nhoà theo năm tháng.
Gần 20 liệt sĩ Lai Xá trong triển lãm này là những chàng trai tuổi đời còn rất trẻ, nhiều người trong số họ còn chưa lập gia đình. Họ ra đi khi những đứa em còn nhỏ dại. Mất mát và đau đớn ập về chỉ sau vài tháng hay một năm họ ra chiến trường khiến gia đình họ không dám tin đó là sự thật. Người ta giấu giiếm hay huỷ đi các kỷ vật, các bức ảnh để trốn tránh sự đau thương, mất mát quá lớn.
Thời gian trôi đi, bố mẹ các liệt sĩ lần lượt qua đời, đàn em lớn lên nhớ về các anh trong một ký ức mờ nhạt. Những tấm ảnh ngày một hoen ố và đa phần cũng bị thất lạc. Nhiều liệt sĩ còn không thể tìm thấy hài cốt. Một nhóm sinh viên của Khoa Di sản văn hoá, Đại học Văn hoá Hà Nội, trong suốt một tháng hè, đã đến từng gia đình liệt sĩ ở làng Lai Xá, nghe người thân kể những câu chuyện về liệt sĩ, về mong ước tìm hài cốt đưa họ về quê cha đất tổ...
Mỗi gia đình có những hoàn cảnh riêng, người nhớ nhiều, người nhớ ít, gia đình còn có ảnh hoặc không có ảnh liệt sĩ, nhưng tất cả đều giữ tình cảm sâu nặng với những người đã ngã xuống.
Chung ký ức tháng 7, ông Phạm Cường, một người con xa quê, từ nước Đức xa xôi, thông qua Facebook, cũng chia sẻ với cộng đồng câu chuyện cảm động về người anh trai liệt sĩ với những tấm ảnh, kỷ vật chiến trường.
Thông qua triển lãm này, Bảo tàng Nhiếp ảnh Lai Xá mong muốn đưa đến một thông điệp lớn: Cộng đồng hãy tiếp tục cùng nhau ghi lại những ký ức đang dần phai nhạt theo thời gian, sưu tầm, lưu giữ thật tốt những tấm ảnh quý về các liệt sĩ nói riêng và về gia đình nói chung mà hầu hết đang bị hư hỏng để lịch sử không bao giờ bị mờ phai.