Các công nhân tại một thẩm mỹ viện ở Kabul bóc những tấm ảnh lớn có hình phụ nữ vào ngày 15/8/2021. (Ảnh: CNN)
Dưới sự cai trị của Taliban từ năm 1996 đến 2001, các vụ chém người tàn bạo, cắt cụt chân và hành quyết công khai là điều phổ biến. Phụ nữ chủ yếu phải ở trong nhà, và án tử hình được áp dụng cho các tội danh bao gồm phụ nữ ngoại tình, đồng tính luyến ái và bác bỏ đạo Hồi.
Taliban có thể đã thay đổi trong 20 năm qua?
Trong khi Mỹ và các lực lượng phương Tây đang tiến hành cuộc rút lui vội vàng, thế giới đang hồi hộp chờ đợi liệu "kỷ nguyên Taliban mới" có quay trở lại những ngày cai trị hà khắc đó không.
Các chiến binh Taliban cho đến nay đã tìm cách thể hiện một hình ảnh của họ là tiến bộ, hòa nhập và kiềm chế hơn so bản thân họ hai thập kỷ trước. Phát ngôn viên của tổ chức đã tuyên bố rằng họ sẽ không trừng phạt lực lượng đối lập về chính trị và phụ nữ sẽ đóng một vai trò quan trọng trong xã hội, được tiếp cận với giáo dục.
Tuy nhiên, mọi cam kết đều bị che giấu bởi lời nhắc nhở về "giá trị cốt lõi" của Taliban với cách giải thích nghiêm ngặt về luật Sharia, khiến các chuyên gia cho rằng lực lượng này khó có nhiều thay đổi trong 20 năm qua.
Mullah Abdul Ghani Baradar - Người đồng sáng lập kiêm phó thủ lĩnh của Taliban - lần đầu tiên đến Afghanistan hôm 17/8 kể từ khi ông đóng vai trò chủ chốt trong chính phủ Taliban cuối cùng - một dấu hiệu cho thấy tầm ảnh hưởng của đội cận vệ cũ của Taliban không hề suy giảm.
Và những hành động ban đầu của họ đã làm tiêu tan hy vọng của nhiều người Afghanistan rằng Taliban có thể đã thay đổi.
Các chiến binh của nhóm đã đụng độ với người tham gia cuộc biểu tình lớn đầu tiên chống lại chế độ mới hôm 18/8. Ba nhân chứng xác nhận với CNN, các tay súng Taliban đã xả súng vào một đám đông và đánh người biểu tình ở thành phố Jalalabad.
Phụ nữ đã biến mất khỏi đường phố Kabul càng cho thấy những lo sợ thực tế với cuộc sống dưới sự kiểm soát của Taliban; những người chồng và người cha đã mua burqas (một loại áo dài của phụ nữ Afghanistan, có phần vải để trùm lên đầu, phía trước một tấm lưới dày che mặt làm họ chỉ có thể nhìn từ trong ra ngoài - PV) vì sợ rằng những người thân là phụ nữ của họ chỉ được an toàn khi mặc loại trang phục này.
Trong quá trình giành quyền kiểm soát Afghanistan, các cuộc tấn công vào phụ nữ trên khắp đất nước đã khiến người dân ở quốc gia Nam Á này lo sợ về tương lai dưới chính quyền mới.
Chế độ Taliban mới sẽ như thế nào?
Các thành viên của hoạt động liên lạc tinh vi của Taliban ngày càng lộ rõ trong những ngày đầu tiên của chế độ mới, khi có cơ hội nói với các nhà báo quốc tế rằng nhóm này sẽ thành lập một "chính phủ Hồi giáo toàn diện".
Dư luận lo ngại Taliban sẽ áp dụng cách giải thích hà khắc về luật Sharia để điều hành Afghanistan.
Điểm mấu chốt trong số những lời hứa của họ là quyền của phụ nữ sẽ được bảo vệ. Nhưng khi được nhấn mạnh về những đảm bảo đó tại một cuộc họp báo hôm 17/8, phát ngôn viên của nhóm là Zabihullah Mujahidnói rằng, vai trò đó sẽ nằm trong "khuôn khổ của luật Sharia".
Có một vấn đề đáng nghi ngờ là liệu cách giải thích hà khắc của Taliban đối với luật Sharia, một bộ nguyên tắc chi phối đời sống đạo đức và tôn giáo của người Hồi giáo, có thay đổi mạnh mẽ trong hai thập kỷ qua hay không.
Các chuyên gia trong khu vực nói với CNN rằng luật Sharia ra đời cách đây 1.400 năm và chỉ có thể được sửa đổi hoặc cập nhật do các học giả tôn giáo.
Khi mới nắm quyền lần đầu, Taliban đã sử dụng luật Sharia để biện minh cho nhiều hình phạt bạo lực và đàn áp, bao gồm cả hành quyết công khai. Những kẻ ngoại tình bị ném đá đến chết và nghi ngờ trộm cắp bị trừng phạt bằng cách cắt cụt chân.
Liệu các phương pháp tàn bạo như vậy có tiếp tục được áp dụng nữa hay không vẫn chưa rõ nhưng các dấu hiệu liên quan đã xuất hiện. Tổ chức Theo dõi Nhân quyền cho biết vào tháng trước rằng các lực lượng Taliban đang tiến công đang nhắm vào những người chỉ trích vì cuộc tấn công, bất chấp những lời hứa công khai rằng họ đã ra lệnh cho các chiến binh hành động một cách kiềm chế.
"Người phát ngôn của Taliban đã đưa ra một số tuyên bố trong những ngày gần đây, bao gồm cam kết ân xá cho những người đã làm việc cho Chính phủ trước đó. Họ cũng đã cam kết hòa nhập. Họ đã nói rằng phụ nữ có thể đi làm và trẻ em gái có thể đi học.
Những lời hứa như vậy sẽ cần được tôn trọng, và trong thời điểm hiện tại - một lần nữa, có thể hiểu được, với lịch sử đã qua - những tuyên bố này đã được chào đón với một số hoài nghi. Tuy nhiên, những lời hứa đã được thực hiện và liệu chúng có được tôn vinh hay bị phá vỡ hay không sẽ được xem xét kỹ lưỡng" - Cao ủy Nhân quyền của LHQ, Rupert Colville, cho biết trong một tuyên bố sau cuộc họp báo của Taliban.
Ông Rupert Colville nhấn mạnh, "Chúng tôi kêu gọi Taliban chứng minh bằng hành động của họ, không chỉ bằng lời nói của họ, rằng mối lo ngại cho sự an toàn của rất nhiều người thuộc nhiều tầng lớp khác nhau đã được giải quyết."
Vỹ Minh - Pháp luật Plus