Vào tối 31/12/1999, Tổng thống đầu tiên của nước Nga Boris Yeltsin đã bất ngờ tuyên bố từ chức trong bối cảnh đất nước vẫn còn chìm trong khủng hoảng tài chính do vỡ nợ. Ông tuyên bố: “Đất nước ta đang bắt đầu hình thành quy tắc quan trọng về việc chuyển giao quyền lực tổng thống một cách văn minh và tự nguyện thông qua bầu cử. Tuy nhiên, hôm nay tôi đã đưa ra một quyết định khác: Tôi sẽ rời nhiệm sở trước khi kết thúc nhiệm kỳ. Theo Hiến pháp, tôi đã ký sắc lệnh chuyển giao quyền lực cho Thủ tướng Vladimir Putin. Ông ấy sẽ giữ cương vị nguyên thủ quốc gia trong 3 tháng, sau đó cuộc bầu cử tổng thống sẽ được tổ chức đúng quy định của Hiến pháp”.
Từ đầu thiên niên kỷ mới, ông Putin đã trở thành nhà lãnh đạo tuyệt đối của Nga, nắm giữ cương vị tổng thống liên tục, ngoại trừ giai đoạn 2008-2012, khi ông đảm nhiệm vai trò thủ tướng để tránh vi phạm giới hạn 2 nhiệm kỳ theo hiến pháp lúc bấy giờ. Khi ông Putin lên nắm quyền, GDP bình quân đầu người của Nga chỉ ở mức 1.331 USD. Theo Báo cáo “Triển vọng Kinh tế thế giới của IMF, con số này dự kiến sẽ đạt 16.077 USD vào năm 2025, hoặc 48.957 USD nếu tính theo ngang giá sức mua (PPP).
Những người đã quan sát nước Nga trong suốt 2 thập kỷ qua có thể dễ dàng nhận ra sự thay đổi đáng kinh ngạc của quốc gia rộng nhất thế giới trong giai đoạn này. Thời kỳ Putin mới nhậm chức trong nhiệm kỳ đầu, nước Nga mang hình bóng của một đế chế cũ đang suy tàn: Cơ sở hạ tầng xuống cấp, nạn nghiện rượu tràn lan, tội phạm, bạo lực đường phố hoành hành, các phong trào chính trị cực đoan thường xuyên nổ ra, tâm lý chán nản bao trùm...
Dưới thời Putin, các thành phố của Nga đã thực sự lột xác trở thành những đô thị sạch sẽ; cơ sở hạ tầng được nâng cấp với hệ thống giao thông công cộng đa dạng, an toàn, phù hợp cảnh quan và hiệu quả. Sự thay đổi này không chỉ diễn ra ở Moskva và St. Petersburg mà còn lan rộng khắp đất nước. Điển hình là thành phố Vladivostok ở cực đông xa xôi cũng được đầu tư chỉnh trang quy mô để phục vụ Hội nghị thượng đỉnh APEC 2012. Hai cây cầu mới đã được xây dựng để kết nối giao thông thành phố với các khu vực lân cận, Trường đại học chính được mở rộng để tiếp nhận hàng nghìn du học sinh nước ngoài hàng năm.
Tổng thống Putin phát biểu tại buổi lễ nhậm chức nhiệm kỳ đầu vào ngày 7/5/2000.
Sochi, thành phố nghỉ dưỡng bên bờ Biển Đen cũng được thay da đổi thịt để chào đón Thế Vận hội mùa đông 2014 và hàng loạt địa phương khác cũng được cải tạo, nâng cấp nhằm đảm bảo Giải bóng đá Vô địch thế giới 2018 thành công tốt đẹp.
Ngoài các thành phố, trong thập kỷ qua, chính phủ Nga cũng rất chú trọng phát triển khu vực nông thôn, đặc biệt trong bối cảnh an ninh lương thực trở thành vấn đề cấp bách do các lệnh trừng phạt bị áp đặt. Năm 2024, chính phủ Nga đã phân bổ 144 triệu USD cho các chương trình cho vay ưu đãi nhằm cải thiện nhà ở, giao thông và điều kiện sống tại nông thôn.
Về chính sách đối ngoại, những năm đầu cầm quyền của ông Putin được đánh dấu bằng nỗ lực xây dựng lòng tin và tăng cường quan hệ với phương Tây. Mối quan hệ cá nhân thân thiết giữa ông Putin và Thủ tướng Đức khi đó là Gerhard Schröder, đã mở đường cho việc xây dựng đường ống dẫn khí Phương Bắc 1 (Nord Stream 1). Ông Putin cũng xây dựng mối quan hệ tốt đẹp với người đồng cấp Mỹ George W. Bush, một trong 50 nguyên thủ quốc gia tham dự lễ kỷ niệm Ngày Chiến thắng Phát xít tại Moskva cùng với Tổng thống Pháp Jacques Chirac, Thủ tướng Nhật Bản Junichiro Koizumi và Thủ tướng Ấn Độ Manmohan Singh.
Vào đầu những năm 2000, Nga và Tổ chức Hiệp ước Bắc Đại Tây Dương (NATO) nỗ lực tăng cường hợp tác và xúc tiến thành lập Hội đồng Nga-NATO vào năm 2002. Đây được coi “một cơ chế tham vấn, xây dựng đồng thuận, hợp tác, ra quyết định chung và hành động chung”, trong đó các quốc gia thành viên NATO và Nga làm việc “với tư cách đối tác bình đẳng trên nhiều vấn đề an ninh cùng quan tâm”.
Tuy nhiên, những lợi ích cốt lõi của Nga đã bị đe dọa dưới thời Tổng thống Barack Obama khi Nhà Trắng đã nỗ lực tham gia vào việc thay đổi chế độ ở Kiev. Năm 2013, Trợ lý Ngoại trưởng Mỹ phụ trách các vấn đề châu Âu và Á - Âu, Victoria Nuland, đã công khai thừa nhận tại Hội nghị Quỹ Mỹ - Ukraine rằng Washington đã tài trợ cho các cuộc biểu tình tại quảng trường Maidan ở Kiev, dẫn đến một cuộc đảo chính và việc thiết lập một chính quyền thân Mỹ ở Ukraine.
Sự can thiệp ngày càng sâu rộng của Washington vào Ukraine cũng như các nước cộng hòa thuộc Liên Xô cũ (như Gruzia) sau đó khiến các mục tiêu ban đầu của Hội đồng Nga-NATO đi vào bế tắc.
Song song với việc tiếp cận phương Tây, chính sách đối ngoại của Putin cũng đặt trọng tâm vào việc khôi phục quan hệ, vốn đang xấu đi với Ấn Độ và khôi phục niềm tin trong quan hệ với Trung Quốc. Vào tháng 10/2010 Moskva và New Delhi đã ký Tuyên bố thiết lập mối quan hệ “Đối tác chiến lược”, khởi động cơ chế hội nghị thượng đỉnh thường niên. Các cuộc họp cấp cao cũng được tổ chức hằng năm trong khuôn khổ Ủy ban Liên chính phủ Ấn-Nga (IRIGC).
Một trong những thành tựu lớn nhất của ông Putin trong chính sách đối ngoại là giải quyết dứt điểm tranh chấp biên giới Nga - Trung. Năm 2004, hai nước ký Thỏa thuận Bổ sung về phần phía Đông của biên giới Nga - Trung. Theo thỏa thuận, Moskva chuyển giao một nửa đảo Tarabarov (Yinlong), cùng với đảo Bolshoy Ussuriysky và một số đảo nhỏ khác tại nơi hợp lưu của hai sông Amur và Ussuri cho Bắc Kinh. Hiện hai quốc gia có hơn 160 cửa khẩu hoạt động dọc đường biên giới dài 4.209 km.
Nga là nền kinh tế lớn nhất ở châu Âu về GDP tính theo sức mua và đứng thứ năm trên thế giới.
Mối quan hệ tốt đẹp với các quốc gia có lập trường trung lập như Trung Quốc và Ấn Độ cũng giúp ích nhiều cho Nga trong việc sáp nhập Crimea. Hai gã khổng lồ châu Á này cũng từ chối tham gia các lệnh trừng phạt của phương Tây đối với Nga do khủng hoảng Ukraine. Mặc dù việc bị phương Tây cô lập gây ra nhiều khó khăn cho các doanh nghiệp Nga, nhưng Chính phủ cũng đã phần nào giải quyết vấn đề này bằng cách tăng cường quan hệ với châu Á thông qua các tổ chức quốc tế như Tổ chức Hợp tác Thượng Hải (SCO) và với các cường quốc mới nổi trong khuôn khổ BRICS và BRICS+.
Trong một kịch bản lý tưởng, Nga sẽ khôi phục quan hệ với phương Tây như hồi tháng 5/2005, khi nước này đón tiếp rất nhiều lãnh đạo thế giới trong lễ kỷ niệm 60 năm Ngày Chiến thắng Phát xít. Tuy nhiên, việc phương Tây thách thức các lợi ích an ninh cốt lõi của Nga đã khiến viễn cảnh này trở nên khó khăn. Các cuộc đàm phán giữa hai bên như tại Saudi Arabia nhằm chấm dứt cuộc chiến ở Ukraine có thể giúp giảm bớt căng thẳng.
Bất chấp những lo ngại về cuộc khủng hoảng Ukraine kéo dài và áp lực lạm phát, tỷ lệ người dân ủng hộ ông Putin vẫn duy trì trên 80% bởi chính phủ vẫn đảm bảo nâng cao đời sống kinh tế cho người dân trong một phần tư thế kỷ qua. Phần lớn người dân Nga đều không muốn đánh đổi sự ổn định hiện tại để quay lại tình trạng bất ổn và khủng hoảng dưới thời Boris Yeltsin.
Một trong những thành tựu nổi bật nhất của Nga dưới thời Putin là sự phục hồi của ngành nông nghiệp. Năm 2005, chính phủ Nga xác định nông nghiệp là lĩnh vực ưu tiên quốc gia. Từ một nước nhập khẩu lương thực vào cuối những năm 1990, Nga đã vươn lên trở thành nhà cung cấp lớn trên thế giới, với xuất khẩu ngũ cốc và các sản phẩm chế biến từ ngũ cốc đạt 83,5 triệu tấn vào năm 2024.
Một yếu tố khác khiến Putin chiếm được cảm tình của người dân là sự ủng hộ kiên định của ông đối với những gì được coi là giá trị “tinh thần và đạo đức truyền thống của Nga”. Năm 2022, ông đã ban hành một sắc lệnh tổng thống chính thức về vấn đề này.
Tổng thống Putin tuyên thệ nhậm chức nhiệm kỳ 5 tại Điện Kremlin ngày 7/5/2024. Ảnh: AFP
Sắc lệnh nêu rõ: “Các giá trị truyền thống bao gồm sự sống, nhân phẩm, quyền con người và tự do, lòng yêu nước, quyền công dân, phục vụ Tổ quốc và trách nhiệm đối với vận mệnh của nó, lý tưởng đạo đức cao cả, gia đình bền vững, lao động sáng tạo, ưu tiên tinh thần hơn vật chất, chủ nghĩa nhân văn, lòng nhân ái, công lý, tinh thần tập thể, sự tương trợ và tôn trọng lẫn nhau, ký ức lịch sử và sự nối tiếp giữa các thế hệ, cũng như sự thống nhất của các dân tộc Nga”.
Sắc lệnh nhấn mạnh tầm quan trọng của tôn giáo đối với đất nước: “Cơ đốc giáo, Hồi giáo, Phật giáo, Do Thái giáo và các tôn giáo khác, vốn là một phần không thể tách rời của di sản lịch sử và tinh thần của Nga, đã có ảnh hưởng đáng kể đến việc hình thành các giá trị truyền thống chung cho cả tín đồ và những người không theo tôn giáo. Chính Thống giáo đóng vai trò đặc biệt trong việc định hình và củng cố các giá trị truyền thống”.
Dưới thời Putin, các tu viện và nhà thờ Chính Thống giáo Nga đã được khôi phục trên khắp đất nước trong khi truyền thông nhà nước liên tục tuyên truyền sự ủng hộ với tôn giáo. Chính phủ cũng hỗ trợ việc phát triển các nhà thờ Hồi giáo và tu viện Phật giáo.
Sự nhấn mạnh vào các giá trị truyền thống này cũng được thể hiện bằng các nỗ lực hỗ trợ mọi lực lượng muốn di cư đến Nga. Một sắc lệnh tổng thống năm 2024 cho phép cấp giấy phép cư trú tạm thời cho cả những người không thành thạo tiếng Nga hoặc lịch sử Nga. Sắc lệnh đặc biệt mời gọi những người nước ngoài từ chối “các chính sách của những quốc gia áp đặt tư tưởng tự do mới mang tính phá hoại, đi ngược lại các giá trị tinh thần và đạo đức truyền thống của Nga”. Cách tiếp cận này vừa có thể giúp Nga xây dựng thiện cảm với người nước ngoài, vừa góp phần giải quyết nhu cầu nhân khẩu học.
nguonluc