Đối diện khó khăn, nguy hiểm
Có lẽ không chỉ những người làm báo mà cả nhân dân cũng không còn lạ với những tuyến bài mà nhà báo Long Nguyễn - báo Lao động là tác giả, đồng tác giả đã và đang góp phần đẩy lùi cái xấu, đưa sự thật ra ánh sáng.
Đó là những tuyến bài: Giữa ma trận làm “luật” trên sông; Nườm nượp cảnh kẹp tiền, đưa – nhận tại Hải quan Hải Phòng; Xảo trá như thị trường thực phẩm chức năng; Tiền tỉ chống trượt đầu ra ngoại ngữ tại Đại học Công nghiệp Hà Nội; Bên trong “trại” nuôi người lấy thận; Giải mã xe điên: Những dối trá khinh hoàng bên trong trường lái; và đặc biệt là tuyến bài Gọi vong tại chùa Ba Vàng.
Nhà báo Long Nguyễn trong một lần tác nghiệp tại Trường Đại học công nghiệp Hà Nội.
Nhân dịp kỷ niệm 95 năm Ngày báo chí cách mạng Việt Nam, toà soạn đã có cuộc trò chuyện cùng nhà báo Long Nguyễn, đại diện cho nhóm tác giả đoạt giải A, giải báo chí Quốc gia năm nay về vấn đề trăn trở cũng như làm thế nào để có tác phẩm báo chí điều tra - phóng sự điều tra có sức lan tỏa tới cộng đồng, xã hội.
Theo nhà báo Long Nguyễn, việc nhận xét hay đánh giá một tuyến phóng sự (nhất là phóng sự điều tra) là hay hay dở tùy thuộc rất lớn vào góc nhìn của người đọc. Còn xét về mức độ hiệu quả xã hội, hiện không có cách nào trực quan hơn là nhìn sự vào cuộc sau đó của các cơ quan quản lý Nhà nước.
Ví như trong tuyến bài "Gọi vong tại chùa Ba Vàng", rất nhanh sau khi báo Lao động đăng tải hồi tháng 3/2019, UBND TP Uông Bí (Quảng Ninh) đã tổ chức họp báo thông tin về việc buộc dừng hoạt động thỉnh vong, oan gia trái chủ sai phép tại chùa Ba Vàng.
Giáo hội Phật giáo Việt Nam cũng chính thức lên tiếng khẳng định, việc thỉnh vong, oan gia trái chủ tại Chùa Ba Vàng là đi ngược với triết lý Phật giáo và đạo đức xã hội.
Vị trụ trì Chùa Ba Vàng là sư Thích Trúc Thái Minh bị tạm đình chỉ toàn bộ chức vụ trong Giáo hội, phải sám hối Đại Tăng…
Nhà báo Long Nguyễn cùng nhóm phóng viên tác nghiệp tại Chùa Ba Vàng - Quảng Ninh
Chỉ sau 3 ngày khi Giáo hội Phật giáo Việt Nam có những động thái quyết liệt, tại phiên họp thường kỳ Chính phủ, Thủ tướng Nguyễn Xuân Phúc cũng phải đặt ra câu hỏi về trách nhiệm của các cấp quản lý khi để xảy ra nhiều vụ việc khiến người dân bất bình như hoạt động mê tín dị đoan ở chùa Ba Vàng.
Khi được hỏi “làm báo điều tra, người làm báo cần những yếu tố nào?”, nhà báo Long Nguyễn chia sẻ, làm báo điều tra cần nhiều yếu tố, nhưng vấn đề quan trọng nhất vẫn là con người.
Để có thành công trong phóng sự điều tra, ngoài việc dấn thân của từng nhà báo, phóng viên, rất cần đến sự phối hợp giữa các cộng sự, giữa đồng nghiệp, và cần phải có sự phối hợp ăn ý.
Từ việc tiếp cận vấn đề, cách giải quyết vấn đề, thu thập chứng cứ, đặc biệt việc thu thập đó thông qua hình ảnh mang tính “sống động”.
Bên cạnh đó phóng viên, nhà báo khi thực hiệm điều tra đều xác định phải đối mặt với khó khăn, nguy hiểm. Làm thế nào để những thông tin đưa tới bạn đọc chân thật nhất, thuyết phục nhất.
Cụ thể, với đề tài gọi vong tại Chùa Ba Vàng, để thực hiện điều tra, nhóm phóng viên gồm 7 người đã mất khoảng 3 tháng thâm nhập, sau đó dành thêm 10 ngày để dựng video và hoàn thiện được tác phẩm.
Việc thâu đêm viết, dựng bài hay bỏ bữa của cả nhóm là chuyện thường tình. Điều khó khăn nhất khi thực hiện tuyến bài này là phóng viên phải nhập vai vào những người gặp vấn đề và muốn thỉnh vong để giải quyết vấn đề.
Trước khi nhập vai, các phóng viên buộc phải đọc đi đọc lại cho đến khi thuộc các tài liệu truyền bá của nhà chùa.
Có những thuật ngữ Phật giáo học thuộc không hề dễ dàng.
Rồi khi nhập vai phải diễn rất đau khổ, u mê để có thể dễ dàng vượt qua những ánh mắt nghi ngờ tại các vòng kiểm duyệt tại chùa.
Tất cả những thiết bị ghi âm, ghi hình đều phải bỏ ra ngoài khiến việc tác nghiệp rất khó khăn.
“Qua mỗi cửa an ninh, tất cả đồ đạc, tư trang, đặc biệt là những thiết bị có thể ghi âm, ghi hình đều bị “cấm cửa”.
Những dạng thiết bị tình nghi có thể quay lén như đồng hồ, móc khoá cũng bị lột không còn gì.
Chúng tôi buộc phải liên hệ với nhau qua bộ đàm với nhiều tổ, nhóm hết sức khéo léo để qua mắt an ninh ở đây”- nhà báo Long Nguyễn bộc bạch.
Phía sau khoảng lặng là những day dứt...
Khi được hỏi về việc nhận Giải báo chí Quốc gia 2020, anh cho biết, một bài báo phơi bày các tiêu cực thì người bị ảnh hưởng theo hướng bất lợi đầu tiên chính là những người vừa bị chỉ mặt, điểm tên trong bài.
Sau đó là cả những người liên quan như lãnh đạo đơn vị, lãnh đạo cơ quan đó; tiếp đến nữa là chính quyền sở tại và thậm chí là cả những người ở cấp cao hơn…
“Nếu đem so sánh với “chút vinh quang thoáng qua” của chính tác giả bài báo tại thời điểm ấy, thì những thiệt hại của nhóm người bị phản ánh khủng khiếp hơn rất nhiều lần và tôi hiểu điều đó”, nhà báo Long Nguyễn chia sẻ.
Không chỉ là những thiệt hại đơn kép về kinh tế (bị đình chỉ chức vụ, bị thuyên chuyển công tác, bị đuổi việc…), về tinh thần (bị dư luận xỉ rủa), mà thậm chí đã có người phải đối mặt với lao lý… “Tâm trí tôi luôn nghĩ về họ, về gia đình họ, và đôi khi là cả chút lo lắng cho sự an nguy của chính bản thân mình.
Tôi, không chỉ một lần, ước rằng mình không nên viết những đề tài như thế”, nhà báo Long Nguyễn trải lòng.
Tuy vậy, anh cũng cho rằng, với sứ mệnh được giao và đạo đức nghề báo, sau khi mọi ồn ã tạm thời qua đi, anh thường nhìn vào kết quả thực tế, vui mừng với những thay đổi tích cực của xã hội để từ đó lại có thêm động lực với những tuyến bài tiếp theo.
Khi được hỏi kinh nghiệm, bí quyết để “tồn tại” trong tác nghiệp điều tra? Nhà báo Long Nguyễn chia sẻ: “Một trong những cách hiệu quả nhất để giảm thiểu tối đa nguy hiểm là tìm hiểu thật kỹ đối tượng mà mình sắp điều tra.
Trong trường hợp thấy nguy hiểm thực sự, cần nhanh chóng rút lui hoặc cầu cứu cơ quan chức năng. Bản thân tôi và đồng nghiệp luôn phải để lại cho mình một đường lùi.
Lúc nào cũng thủ sẵn một số điện thoại để có vấn đề gì xảy ra, mình có thể chủ động gọi trước để tự giải vây nguy hiểm cho bản thân”, nhà báo Long Nguyễn thổ lộ.
Nhà báo Long Nguyễn, hiện đang công tác tại báo Lao động - tên thật là Nguyễn Hoàng Long với 35 tuổi đời, 10 năm theo đuổi nghề báo, anh đã ít nhiều ghi dấu ấn trong lòng đồng nghiệp và bạn đọc bởi những tuyến bài phản ánh – điều tra công phu và đạt hiệu ứng dư luận cao như:
Giữa ma trận làm “luật” trên sông; Nườm nượp cảnh kẹp tiền, đưa – nhận tại Hải quan Hải Phòng; Xảo trá như thị trường thực phẩm chức năng; Tiền tỉ chống trượt đầu ra ngoại ngữ tại Đại học Công nghiệp Hà Nội; Bên trong “trại” nuôi người lấy thận; Giải mã xe điên: Những dối trá khinh hoàng bên trong trường lái; và đặc biệt là tuyến bài "Gọi vong tại chùa Ba Vàng" mà anh và đồng nghiệp vinh dự được nhận giải A báo chí Quốc gia. |
Lương Diễu