Vẫn còn nhiều nhà máy nằm trong khu dân cư cần phải sớm được di dời. Ảnh: Tư liệu.
Vẫn dừng ở chủ trương
Ngày 22/4/2003, Thủ tướng ban hành Quyết định phê duyệt kế hoạch xử lý triệt để các cơ sở gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng. Chưa đầy 2 tháng sau, UBND TP Hà Nội lập tức ra quyết định chuyển các cơ sở sản xuất không phù hợp quy hoạch, nguy cơ ô nhiễm môi trường khỏi nội đô. Thế nhưng sau 16 năm, cụm nhà máy sản xuất cao su, thuốc lá, bóng đèn, giày...vẫn không nhúc nhích và không được chú ý nhiều. Cho tới khi xảy ra vụ cháy kho Nhà máy Rạng Đông (phường Hạ Đình, quận Thanh Xuân), người ta mới nhớ ra rằng việc di dời các cơ sở gây ô nhiễm trong thành phố trong từng ấy năm ròng dường như vẫn giẫm chân tại chỗ.
Và cũng không chỉ có Nhà máy Rạng Đông, cách đó vài phút đi bộ, khu vực Thượng Đình (Nguyễn Trãi, Thanh Xuân) là điểm nhức nhối nhất với cụm các nhà máy gây ô nhiễm. Công ty cổ phần Cao su Sao Vàng, Công ty Thuốc lá Thăng Long... đều đang có nhà máy tại đây. Có lẽ chỉ người dân sống xung quanh khu vực này mới thấu hiểu được sự ô nhiễm ra sao khi mà hàng ngày trong không khí toàn mùi xà phòng, thuốc lá. Vì vậy, quận Thanh Xuân cũng như Sở Tài nguyên và Môi trường “liệt” cụm công nghiệp này vào danh sách những cơ sở gây ô nhiễm nhất, ảnh hưởng đến cuộc sống của cư dân khu vực xung quanh.
Cũng nằm giữa khu đông dân cư, nhà máy của Công ty cổ phần Xây lắp và Cơ khí cầu đường (460 Trần Quý Cáp, Nhà máy dệt kim Đông Xuân (Minh Khai, quận Hai Bà Trưng)... đều là những cơ sở phải di dời nhưng chưa thực hiện. Người dân khu vực xung quanh cũng nhiều lần phản ánh về tình trạng gây ô nhiễm do xả khói, bụi, tiếng ồn của những nhà máy có tuổi đời hàng nhiều chục năm này.
Không thuộc quận trung tâm, song nhà máy của Công ty Cao su Hà Nội tại Cầu Diễn, quận Nam Từ Liêm cũng nằm gần khu dân cư và đặc biệt là một số trường học, cần phải di dời. Vẫn sản xuất, kinh doanh một số nguyên phụ liệu ngành giày dép, đế cao su..., song để giảm ảnh hưởng xấu đến các khu dân cư, trường học xung quanh, nhà máy phải xả khói theo giờ cố định trong ngày. Có kế hoạch từ nhiều năm trước song công ty cho biết phải đến cuối năm 2019 việc di dời mới hoàn thành.
Cùng với đó, một loạt nhà máy khác như Xà phòng Hà Nội (Nguyễn Trãi), Bia Hà Nội (Hoàng Hoa Thám), Rượu (Lò Đúc)... gần đây cũng đã hoàn tất việc di dời, tuy nhiên cũng phải loay hoay suốt 7-8 năm.
Nhà xưởng tại ô đất 460 Trần Quý Cáp (Hà Nội) được cho thuê bởi Công ty cổ phần xây lắp và cơ khí cầu đường.
Chậm di dời vì vướng cơ chế
Đã nhiều năm nay nội dung di dời được đưa vào kế hoạch của chính các công ty nhưng việc tiến hành vẫn dậm chân tại chỗ. Công ty Thuốc lá Thăng Long (trên diện tích hơn 6,4 ha) đã được duyệt chủ trương di dời 9 năm trước. Theo quyết định được duyệt, công ty có thể sử dụng số tiền thu được từ chuyển mục đích sử dụng đất để dời nhà máy ra Khu công nghiệp Quốc Oai và hỗ trợ nghỉ việc cho người lao động. Tuy nhiên, đến nay, theo lý giải của doanh nghiệp, công tác chuyển đổi mục đích sử dụng vẫn chưa hoàn tất nên chương trình di dời nhà máy chưa có ngân sách.
Tương tự, chủ trương di dời nhà máy Giày Thượng Đình được TP. Hà Nội phê duyệt từ cuối năm 2010 nhưng mãi đến cuối tháng 7 vừa qua, việc dừng sản xuất tại đây mới được thông qua sau khi doanh nghiệp phải chủ động xin UBND TP Hà Nội chấp thuận kế hoạch di dời. Công ty đề nghị chuyển “càng sớm càng tốt” do việc sản xuất rất bất lợi, chi phí quá cao, đặc biệt là chi phí thuê đất.
Còn theo Công ty cổ phần Xây lắp và cơ khí cầu đường, đơn vị này đã chủ động đầu tư xây dựng xưởng sản xuất tại Cụm công nghiệp Hà Bình Phương (huyện Thường Tín) bằng vốn vay thương mại. Hiện chỉ còn một phần hoạt động sản xuất cơ khí tại địa điểm 460 Trần Quý Cáp.
Ông Ngô Quế Lâm - Tổng giám đốc Tổng Công ty cổ phần Bia - Rượu - Nước giải khát Hà Nội (Habeco) cho biết, đơn vị vẫn đang hoạt động sản xuất trên quỹ đất 5ha tại quận Ba Đình. “Đây là diện tích đất thuê hàng năm của TP. Hà Nội. Quỹ đất này được quy hoạch làm công viên, vườn hoa và trường học nên khi nào thành phố có nhu cầu sử dụng và đền bù cho Tổng Công ty thì Habeco sẵn sàng di dời” - ông Lâm nói.
Còn 113 nhà máy, cơ sở chưa di dời
Quyết định về việc di chuyển các cơ sở sản xuất không còn phù hợp quy hoạch hoặc gây ô nhiễm môi trường ra khỏi khu vực các quận nội thành được UBND TP Hà Nội ban hành từ giữa năm 2003. Sau đó, Thủ tướng Chính phủ cũng có quyết định về các biện pháp, lộ trình di dời, việc sử dụng quỹ đất sau khi di dời sản xuất công nghiệp.
Năm 2016, tại báo cáo về tác động của Luật Thủ đô, TP Hà Nội đã xác định lộ trình đến năm 2020 sẽ di dời 117 cơ sở gây ô nhiễm trên địa bàn 12 quận ra khỏi nội thành. Trong số này, nhiều nhất là quận Đống Đa, Hà Đông, Thanh Xuân... Tuy nhiên, sau 2 năm, tại hội nghị giao ban trực tuyến tháng 9/2018, số liệu báo cáo Hà Nội đưa ra mới chỉ giảm được 4 cơ sở và vẫn còn tới 113 nhà máy.
Sốt ruột với tiến độ của việc di dời UBND TP Hà Nội đã có nhiều buổi họp để xem xét danh mục di dời các cơ sở công nghiệp gây ô nhiễm ra khỏi khu vực 12 quận nội thành. Giao Sở Tài nguyên và Môi trường tổ chức hội nghị mời 26 doanh nghiệp có cơ sở sản xuất ô nhiễm để đối thoại…
Theo đó, Sở Tài nguyên và Môi trường thông báo chủ trương của thành phố về công tác di dời và đề nghị các doanh nghiệp nêu rõ quan điểm, đề xuất cách làm, nguồn lực…và các kiến nghị với thành phố. Ngoài ra, Sở đề xuất các phương án di dời 26 cơ sở này theo phương thức bắt buộc, thông báo trước cho doanh nghiệp và chỉ tiêu quy hoạch khu đất sau khi di dời cơ sở sản xuất, ghi rõ địa điểm rời đến (trong các khu công nghiệp, khu chế xuất của thành phố), cơ chế hỗ trợ về vốn, đất đai… Khuyến khích các doanh nghiệp áp dụng công nghệ mới để xử lý ô nhiễm môi trường. Tuy nhiên, việc di dời vẫn rất chậm chạp.